نفخ معده و شکم یکی از اختلالات شایع گوارشی است که در اغلب موارد با ایجاد تغییرات در رژیم غذای و سبک زندگی قابل کنترل بوده و علائم کاهش پیدا می کنند. در شرایط وخیم تر مراجعه به پزشک می تواند به تشخیص علت نفخ و درمان آن کمک کند.
نفخ چیست؟
نفخ شکمی و یا باد شکم یک فرایند بیولوژیکی است که در نتیجه تجمع گاز در سیستم گوارش رخ می دهد. باید خاطر نشان کرد که وجود مقدار اندک این گاز، طبیعی است اما افزایش آن سبب بروز ناراحتی ها و مشکلاتی برای فرد می شود که در ادامه به آن می پردازیم.
علل بروز نفخ معده
بسیاری بر این باورند که نفخ که البته گاه با ورم و بزرگ شدن شکم نیز همراه است تنها بعد از خوردن غذا رخ می دهد. اما از شرایط و دلایل دیگری که افراد این علائم ناراحت کننده را تجربه می کند می توان به نفخ قبل و بعد از عادت ماهیانه، نفخ در دوران بارداری و نفخ در مبتلایان به سندرم تخمدان پلی کیستیک نیز اشاره کرد.
عادات بد غذایی
بلعیدن هوا هنگام خوردن غذا، نوشیدن، خوابیدن، صحبت کردن، خندیدن و حتی استرس زیاد سبب تجمع گاز در معده ما می شود.
از جمله عادات بد غذایی که سبب ایجاد نفخ می گردند، عبارتتد از:
- نوشیدنی های گازدار
- غذا خوردن سریع و با عجله
- صحبت و خندیدن زیاد بین غذا
- استفاده زیاد از سبزیجات خام
- حبوبات و دیگر مواد غذایی نفاخ
- استفاده از نی هنگام نوشیدن مایعات
اینجا بخوانید: سندرم روده تحریک پذیر (IBS) | علائم و درمان
افزایش سن
با افزایش سن متابولیسم بدن همراه با حرکت مواد زائد در داخل روده کاهش پیدا می کند. این مسئله سبب می گردد تجمع گاز در افراد مسن نسبت به سایرین بیشتر باشد.
تنبلی روده
تنبلی روده یکی دیگر از عوامل تشدید کننده نفخ شکم است. هر چه غذا و مواد زائد مدت بیشتری داخل روده بمانند، در اثر افزایش رشد باکتری ها، سطح گاز حاصل از فعالیت آنان نیز بالا رفته که نتیجه آن ایجاد نفخ و ورم در فرد است.
مواد غذایی نفاخ
دسته ای از مواد غذایی هضم دشوار تری نسبت به بقیه مواد دارند. این غذا ها جدا از ایجاد نفخ، در افرادی که معده حساس تری دارند سبب سوزش سر دل و یا احساس سنیگینی نیز می گردند. از جمله این غذا های نفاخ عبارتند از:
- حبوبات
- لبنیات: شیر گاو، بستنی، ماست و پنیر
- مواد نشاسته ای: آرد گندم، ذرت، سیب زمینی
- سبزیجات صلیبی: بروکلی، گل کلم، کلم، جوانه بروکسل
- مواد غذایی با سطح بالای گوگرد (سولفور): پیاز، سیر و تره فرنگی
- مواد غذایی حاوی الکل قند: سوربیتول، زایلیتول و اریتریتول
عدم تحمل غذایی
وقتی غذایی می خوریم، بدن ما به فرآیند هضم آن کمک می کند. چنانچه هضم غذایی خاص برای دستگاه گوارش مشکل باشد نمی تواند آن را تجزیه کند و در نتیجه فرد با علائمی از جمله نفخ، درد شکم، اسهال و استفراغ یا سردرد مواجه می گردد. توجه داشته باشید که عدم تحمل غذایی و آلرژی غذایی یکسان نیستند. فردی که نسبت به غدایی خاص آلرژی دارد حتی خوردن مقدار کمی از آن، بدن او را با واکنش های شدید و گاهاً خطرناکی رو به رو می کند. در آلرژی غذایی سیستم ایمنی درگیر می شود اما عدم تحمل غذایی مربوط به سیستم گوارشی فرد است.
انواع مختلف عدم تحمل غذایی عبارتتد از:
- عدم تحمل لاکتوز
- عدم تحمل گلوتن
- بیماری سلیاک
از اینجا بخوانید: همه چیز درباره گلوتن (Gluten)
اختلالات گوارشی
طیف وسیعی از بیماری های گوارشی وجود دارند که هر کدام یک یا چند قسمت از دستگاه گوارش را تحت تأثیر خود قرار می دهند. از علائم شایع در این دسته از بیماری ها تولید نفخ زیاد در ناحیه شکم است.
تغییرات رژیم غذایی
ایجاد تغییرات ناگهانی در سبک غذایی و یا دنبال کردن رژیمی که یک یا چند گروه غذایی در آن حذف می گردند همانند گیاه خواری، کتوژنیک و …، می تواند سرعت هضم غذا و کیفیت آن را در بدن شما دست خوش تغییراتی کند.
چنانچه زیر نظر متخصص تغذیه رژیم خاصی را دنبال می کنید و در عین حال با علائمی نظیر نفخ و ورم شکم رو به رو هستید، حتماً موضوع را به اطلاع پزشک خود برسانید.
عوارض دارویی
از عوارض جانبی برخی از داروها در بیماران ایجاد نفخ زیاد، مشکلات گوارشی و پف و ورم بدن می باشد. دسته ای از داروها با چنین عوارض احتمالی عبارتند از:
- آنتی بیوتیک ها
- آنتی کولینرژیک ها
- داروهای کاهنده فشار خون
- آنتی رترو ویرال ها
- داروهای ضد افسردگی
- مولتی ویتامین ها
- داروهای مرتبط با ADHD
- ضد دردهای اُپیوئیدی
- داروهای ضد احتقان (دکونژستانت ها)
بیماری آپنه
نحوه خوابیدن در شب گاه ممکن است یکی از علل ایجاد نفخ شکم باشد. به طور مثال افرادی که دچار آپنه در خواب هستند، معمولاً با دهان باز تنفس می کنند که این بدین
معنا است در تمام طول شب، حجم بسیار زیادی از هوا را از طریق دهان وارد بدن خود می کنند. بنابراین با درد شمکی و نفخ بیدار می گردند.
از اینجا بخوانید : خروپف و آپنه | از علل تا درمان
از دیگر علل نفخ شکم می توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
زایمان
-
سرطان روده بزرگ
-
سندرم روده تحریک پذیر
-
تغییرات هورمونی به خصوص در زنان
روش هایی برای جلوگیری از نفخ معده زیاد
- سعی کنید مصرف غذا های نفاخ همچون حبوبات، سبزیجات خام، پیاز، سیر، لبنیات، نوشیدنی های گاز دار و غذاهای فراوری شده را به حداقل برسانید.
- چنانچه دارو یا مکملی خاص مصرف می کنید، از عوارض جانبی آن مطلع گردید. در صورت داشتن علائم نفخ و ورم شکم موضوع را به اطلاع پزشک معالج خود برسانید تا داروی جایگزین برای شما تجویز شود.
- مراقب حساسیت های غذایی خود باشید و تا حد امکان از مواد غذایی که گوارش آن ها برایتان مشکل است اجتناب کنید.
- استفاده از نی برای نوشیدن می تواند احتمال ایجاد نفخ را بیشتر کند.
- جویدن آدامس را کاهش دهید.
- در روز به میزان کافی آب بنوشید.
- از صحبت و خندیدن زیاد حین خوردن غذا خودداری کنید.
- ورزش و فعالیت روزانه جدا از مزایای بسیار در سلامت عمومی بدن، با بهبود گردش خون سبب افزایش حرکات روده ای نیز می گردند.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
به طور کلی نفخ شکم در مقدار اندک طبیعی است. ما می توانیم با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی و غذا خوردن که پیش تر به آن پرداخته شد، تا حد مطلوبی آن را کنترل کرده و کاهش دهیم.
اما چنانچه احساس می کنید که علائم شما بیش از حد نرمال است و یا همراه با نفخ و ورم شکم نشانه های دیگری نظیر سردد، اسهال، استفراغ، خونریزی در هنگام دفع، درد و گرفتگی قسمتی از بدن و… را نیز تجربه می کنید، حتماً در اسرع وقت برای انجام معاینات و تجویز دقیق به پزشک مراجعه کنید.
